Sposób żywienia jaki stosujemy w swoim codziennym życiu zależy często od przyzwyczajeń żywieniowych typowych na rejonu geograficznego oraz od sytuacji społeczno-ekonomicznej. W naszym rejonie geograficznym typowe jest stosowanie diety o wysokiej zawartości białka, czyli zawierającej białko w ilości przekraczającej 1,2 g/kg/dobę. U osób z prawidłową czynnością nerek taka dieta nie przyniesie szkody, ale u osób z upośledzoną czynnością nerek dieta wysokobiałkowa przyspiesza progresję niewydolności nerek na skutek wzrostu ciśnienia w kłębuszkach nerkowych oraz hiperfiltracji. Dlatego w przewlekłej chorobie nerek zalecane jest ograniczenie spożycia białka w diecie, które opóźnia postęp tej choroby oraz zmniejsza ilość powikłań. Zalecana redukcja spożycia białka zależy o stopnia uszkodzenia czynności nerek. Stopień zaawansowania przewlekłej choroby nerek wyrażany jest poprzez pięć stadiów przewlekłej choroby nerek (o czym można przeczytać w Poradach eksperta pt.” Przewlekła choroba nerek”). Podstawą podziału przewlekłej choroby nerek na stadia jest wielkość filtracji kłębuszkowej, czyli wielkość wskaźnika eGFR wyrażanego w ml/min/1,73 m2 powierzchni ciała. Zalecane jest ograniczone spożycie białka w diecie do • 0,8-1 g/kg mc/dobę u osób z eGFR >60 ml/min/1,73 m2 , czyli w stadiach 1 i 2przewlekłej choroby nerek oraz • 0,6-0,7 g/ kg mc/dobę u osób z eGFR <60 ml/min/1,73 m2 , czyli u osób w stadiach 3,4,5 przewlekłej choroby nerek. Zalecane dzienne spożycie kalorii to 25-35 kcal/kg mc/dobę w zależności od wieku i aktywności fizycznej. W wyliczeniach powinna być uwzględniana masa ciała należna nie aktualna, co ma znaczenie u osób nadwagą luz otyłością lub z niedowagą. Stosując dietę z zawartością białka poniżej 0,6g/kg mc/dobę dodatkową korzyść przynosi zastosowanie ketoanalogów aminokwasów egzogennych. Są to preparaty dostępne w tabletkach, które spożywa się wraz z głównymi posiłkami. W zaawansowanych stadiach przewlekłej choroby nerek (stadium 4 lub 5) by opóźnić wdrożenie dializoterapii można zastosować dietę bardzo niskobiałkową (very low protein diet) z ograniczeniem białka poniżej 0,4 g/ kg mc/dobę. Dieta taka odpowiada diecie wegańskiej i bezwzględnie wymaga suplementacji ketoanalogami aminokwasów egzogennych. Istotnym zaleceniem dla osób z przewlekłą chorobą nerek jak i u osób z nadciśnienie tętniczym jest ograniczenie podaży soli kuchennej. Nadmiar soli zmniejsza skuteczność leków hipotensyjnych oraz sprzyja gromadzeniu nadmiaru płynów w organizmie. Zaleca się spożycie 2g soli na dobę, co odpowiada strategii zaprzestania dosalania potraw.

W przypadku nieodwracalnej utraty czynności nerek rozwija się schyłkowa niewydolność nerek skutkująca kumulacją toksyn w organizmie, czyli zatruciem organizmu, które nieleczone prowadzi do zgonu. Celem usunięcia tych toksyn stosuje się trzy metody leczenia nerkozastępczego. Są to hemodializa, dializa otrzewnowa oraz przeszczepienie nerki. Do zabiegu przeszczepienia nerki może być zakwalifikowana osoba będąca w zaawansowanym stadium przewlekłej choroby nerek, leczona już hemodializą lub dializą otrzewnową. Możliwe jest również wyprzedzające przeszczepienie nerki (pre-emptive) u osób jeszcze nie dializowanych. Kwalifikacja do takiego zabiegu bazuje na wskaźniku eGFR (podawanego w mililitrach na minutę na 1,75 m2 powierzchni ciała). Do przeszczepu mogą być zakwalifikowane osoby z eGFR poniżej 15 lub w przypadku chorych na cukrzycę z eGFR poniżej 20. Każda osoba, u której rozważa się przeszczepienie nerki musi mieć wykonany szereg badań i konsultacji celem wykluczenia przeciwskazań do tego rodzaju zabiegu. Przeciwskazaniem do zabiegu jest np. czynna choroba nowotworowa, nieleczona choroba niedokrwienna serca, przewlekła infekcja. Na badania i konsultacje wymagane do kwalifikacji kieruje chorego lekarz prowadzący w Stacji Dializ lub Poradni Nefrologicznej działającej przy Stacji Dializ. Do badań niezbędnych do kwalifikacji znajdują się badania biochemiczne, markery zakażeń wirusowych takich jak wzw typu B i C, HIV, CMV, badania nieinwazyjne takie jak: EKG, ECHO serca, usg jamy brzusznej, mammografia lub usg piersi oraz gastroskopia, a niekiedy również kolonoskopia. Wśród niezbędnych konsultacji jest konsultacja stomatologiczna, po to by wykluczyć potencjalne źródła infekcji zębopochodnych. W tym celu niekiedy konieczne jest wykonanie zdjęcia RTG tzw. pantomogramu. Lekarz stomatolog po sprawdzeniu lub/i wyleczeniu ognisk potencjalnych ognisk infekcji wydaje stosowne zaświadczenie. O stan uzębienia warto jednak zadbać już znacznie wcześniej np.w momencie rozpoznania przewlekłej choroby nerek lub przewlekłego kłębuszkowego zapalenia nerek. Infekcje zębopochodne mogą bowiem wpływać na przebieg tych chorób oraz być źródłem uogólnienia infekcji lub też uniemożliwiać zastosowanie leczenia immunosupresyjnego tych chorób. Wyniki badań i konsultacji wyprowadzane są do Krajowej Listy Oczekujących na Przeszczepienie, która działa w ramach Poltransplantu – Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji. Ostatecznej kwalifikacji dokonuje kierownik zespołu w Regionalnym Ośrodku Kwalifikacyjnym (ROK). Chory po takiej kwalifikacji otrzymuje list potwierdzający wpisanie go na Krajową Listę Oczekujących na Przeszczepienie oraz informację wraz z formularzem świadomej zgody na operację przeszczepienia nerki.

W Polsce większość przeszczepianych nerek pochodzi od dawców zmarłych. Tylko niewielki odsetek pochodzi od dawców żywych. Według prawa dawcą żywym może być wyłącznie spokrewniona z biorcą w linii prostej czyli: rodzic, dziecko oraz współmałżonek, osoba przysposobiona, rodzeństwo. Inne osoby (spokrewnione lub nie) mogą zostać dawcą, ale wyłącznie po zgodzie sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu dawcy. U potencjalnego dawcy określa się zgodność grup krwi z biorcą (zgodność nie oznacza identyczności) oraz oznaczenie obecności preformowanych przeciwciał u biorcy przeciwko dawcy (próba krzyżowa inaczej crossmatch). Jeżeli te wstępne warunki są spełnione, wykonywany jest szereg badań oceniających stan zdrowia potencjalnego dawcy. Tylko osoba zdrowa może nim zostać. Ryzyko działań niepożądanych po zabiegu pobrania nerki jest minimalne, a wyniki przeszczepiania nerek od dawców żywych są lepsze niż od dawców zmarłych.

Zakażenie układu moczowego (ZUM) to obecność drobnoustrojów w drogach moczowych powyżej zwieracza pęcherza moczowego, które w warunkach prawidłowych jest jałowe (czyli nie zawiera drobnoustrojów). Dzielimy je na zakażenia dolnego i górnego odcinka dróg moczowych. Zakażenia dolnego odcinka dróg moczowych to głównie zapalenia pęcherza moczowego. Objawiają się one bólami w dole brzucha, w okolicy spojenia łonowego, parciem na mocz, częstym oddawaniem małych ilości moczu, bólem przy oddawaniu moczu, a niekiedy obecnością krwi w moczu.

Zakażenia górnego odcinka dróg moczowych to zakażenia obejmujące miąższ nerek. Objawiają się bólami w okolicy lędźwiowej (boczno-tylne części tułowia poniżej łuków żebrowych), gorączką, dreszczami. W przebiegu tego typu zakażenia mogą występować objawy typowe dla zakażeń dolnego odcinka dróg moczowych, czyli parcie na mocz, częste oddawanie moczu, bóle przy oddawaniu moczu, krwiomocz. Zakażenia układu moczowego częściej dotyczą kobiet. Związane jest to z budową anatomiczną, czyli krótką cewką moczową. U kobiet w wieku rozrodczym zakażenia układu moczowego związane są z reguły z aktywnością seksualną. Z kolei u kobiet w okresie menopauzy zakażenia te wynikają z niedoboru estrogenów , przewlekłych zaparć lub nietrzymania moczu. U mężczyzn zakażenia układu moczowego związane są najczęściej z zaburzonym odpływem moczu wynikającym z przerostu prostaty, inaczej gruczołu krokowego. I jest to zazwyczaj pierwszy objaw przerostu gruczołu krokowego. Do zakażeń układu moczowego predysponują również takie szczególne sytuacje jak: cukrzyca, leczenie immunosupresyjne, kamica układu moczowego, wady układu moczowego. Najczęściej zakażenia układu moczowego (ZUM) powodowane są przez bakterie takie jak: Escherichia coli (75-90% przypadków), Staphyococcus saprophyticus (5-10%), Proteus mirabilis, Klebsiella sp, Enterococcus sp. Badanie ogólne moczu jest podstawowym badaniem w diagnostyce ZUM. Należy podkreślić, że obecność bakterii (nawet opisana jako „liczne bakterie”) nie zawsze musi być związana z ZUM. Zwiększenie liczby leukocytów (krwinek białych) w moczu jest podstawowym odchyleniem w badaniu moczu w przypadku ZUM. Posiew moczu potwierdza rozpoznanie, nie musi jednak być wykonywany w każdym przypadku tego rozpoznania, nie jest również niezbędny do rozpoczęcia leczenia. W leczeniu stosuje się antybiotyki lub chemioterapeutyki. W przypadku nawrotów ZUM ważne jest stosowanie profilaktyki. Profilaktyka dzieli się na farmakologiczną i niefarmakologiczną. Ta druga oparta jest na takich działaniach jak: zwiększenie ilości wypijanych płynów, oddawanie moczu co 2-3 godziny, przed snem, po stosunku, regularne zażywanie produktów żurawinowych (sok, surowe owoce, tabletki), unikanie kąpieli bąbelkowych oraz unikanie dodawania do kąpieli środków chemicznych.

Dializa otrzewnowa jest jedną z metod leczenia nerkozastępczego, czyli jedną z metod które zastępują czynność niedziałających lub bardzo słabo funkcjonujących nerek. Do przewlekłych dializ kwalifikujemy chorych w zaawansowanym, czyli 5 stadium przewlekłej choroby nerek. Wtedy wskaźnik filtracji kłębuszkowej wynosi mniej niż 15 ml/min/1,73m2 powierzchni ciała. Decyzja o czasie rozpoczęcia dializ zależy nie tylko od eGFR ,ale również od objawów klinicznych takich jak: obrzęki obwodowe, duszność, zaburzenia apetytu oraz od odchyleń w badaniach laboratoryjnych świadczących o obecności kwasicy metabolicznej, zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej czy niedokrwistości. Wybór metody leczenia nerkozastępczego powinien być przemyślany i nastąpić wcześniej niż w 5 stadium przewlekłej choroby nerek. Chory z przewlekłą chorobą nerek powinni mieć przedstawione wszystkie opcje leczenia nerkozastępczego już w stadium IV, czyli gdy eGFR obniża się poniżej 30 ml/min/1,73m2 powierzchni ciała. Inne metody leczenia nerkozastępczego to przeszczepienie nerki oraz hemodializa. Dializa otrzewnowa to rodzaj dializy wykonywany samodzielnie przez pacjenta w domu lub innym miejscu (np. w pracy lub w miejscu wakacyjnego pobytu). Poprzez cewnik (tzw. cewnik Tenckhoffa ) znajdujący się w jamie otrzewnej osoba dializowana robi sobie wymiany płynu dializacyjnego najczęściej cztery razy w ciągu dnia. Cewnik wszczepiany jest podczas krótkiego zabiegu operacyjnego, a jego ujście wyprowadzone jest na skórę nieco poniżej pępka. Jego końcówka ukryta jest więc pod ubraniem. Wymiany dializacyjne wykonywane są przez chorego najczęściej cztery razy w ciągu dnia. Trzy wymiany wykonywane są co około 4-6 godzin, natomiast wymiana nocna jest dłuższa i trwa 8-9 godzin. Jedna wymiana, czyli wypust dializatu z brzucha i napełnienie świeżym płynem dializacyjnym trwa ok. 20-30 minut. Do wykonywania wymian służą specjalne zestawy gotowych worków z płynem dializacyjnym. Obecnie stosowane są worki typu twin-bag, które zawierają w swoim zestawie jeden worek z płynem dializacyjnym, drugi worek pusty, czyli worek odpływowy oraz zestaw drenów, które łączą oba worki. Dla osób aktywnych w ciągu dnia bardziej dogodna może być automatyczna dializa otrzewnowa (ADO). W tym typie dializy otrzewnowej większość wymian prowadzona jest w nocy przez specjalne urządzenie zwane cyklerem. Urządzenie to wykonuje kilka wymian w ciągu nocy, podczas snu chorego. Na dzień otrzewna pozostaje pusta lub wypełniona zostaje płynem, który zalega przez cały dzień. Każdy pacjent przechodzi specjalne szkolenie w ośrodku dializ otrzewnowych zanim samodzielnie zacznie je wykonywać w domu. Co 6 tygodni chory przyjeżdża do ośrodka prowadzącego na kontrolną wizytę i pobranie badań.

Zalety dializy otrzewnowej to: - możliwość wykonywania wymian w domu, poza ośrodkiem dializ, bez konieczności przyjazdu trzy razy w tygodniu do stacji dializ, - możliwość wyjazdów, płyny dostarczane są kurierem do miejsca pobytu, - możliwość wykonywania dializ w nocy, - ciągły charakter dializy powoduje, iż zabiegi są dobrze tolerowane przez chorych, nie występują spadki ciśnienia, - długo zachowana diureza resztkowa, - wskazane zarówno dla osób młodych oczekujących na przeszczep nerki, jak również dla osób starszych z towarzyszącą niewydolnością serca, - w przypadku trudności z wykonywaniem wymian przez chorego możliwość wykonywania wymian przez pomocnika domowego.

Nasze nerki składają się mikroskopijnych elementów zwanych kłębuszkami nerkowymi. Mamy ich ok.1,5 mln. W wyniku działania czynników uszkadzających, kłębuszki ulegają sklerotyzacji a ich ogólna liczna zmniejsza się. W wyniku tego nasze nerki coraz gorzej filtrują krew, czego wykładnikiem jest zmniejszenie filtracji kłębuszkowej czyli redukcja wskaźnika eGFR oraz rozwój przewlekłej choroby nerek. Prawidłowa wartość eGFR wynosi powyżej 90 ml/min/1,73 m2. Wskaźnik ten stał się podstawą do podziału przewlekłej choroby nerek na pięć stadiów zaawansowania: Stadium 1 gdy GFR ≥ 90 ml/min/1,73 m2 Stadium 2 GFR 60-89 ml/min/1,73 m2 Stadium 3 GFR 30-59 ml/min/1,73 m2  3a 45-59 ml/min/1,73 m2  3b 30-44 ml/min/1,73 m2 Stadium 4 GFR 15-29 ml/min/1,73 m2 Stadium 5 GFR <15 ml/min/1,73 m2 Leczenie przewlekłej choroby nerek zależy od jej stadium. W stadium 5 konieczne jest wdrożenie leczenia nerkozastępczego, czyli jednej z trzech metod:  hemodializy,  dializy otrzewnowej  przeszczepienia nerki. Leczenie zachowawcze stosujemy w pozostałych stadiach przewlekłej choroby nerek, czyli w stadiach 1,2,3,4. W skład tego leczenia wchodzi:  leczenie zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej (preparaty witaminy D, leki wiążące fosforany)  leczenie kwasicy metabolicznej (preparaty wodorowęglanu sodu)  leczenie dietetyczne  leczenie niedokrwistości nerkopochodnej (preparaty erytropoetyny lub jej pochodne) Leczeniu przewlekłej choroby nerek musi towarzyszyć adekwatne leczenie schorzeń współistniejących, którymi najczęściej są nadciśnienie tętnicze oraz cukrzyca.